Rezerwat orzecha wodnego

Rezerwat przyrody „Pniów” jest rezerwatem wodno – florystycznym o charakterze rezerwatu częściowego. Położony jest w miejscowości Pniów w Gminie Radomyśl n/Sanem, woj. podkarpackie. Obejmuje on dwa zbiorniki o łącznej powierzchni 4,15ha. znajdujące się w północno zachodniej części gminy.

Rezerwat od strony południowo zachodniej i zachodniej znajduje się w niewielkiej odległości od rzeki San, od wschodu graniczy z pastwiskiem należącym do wsi Pniów a częściowo z obwałowaniem rzeki Strachockiej, od północnego zachodu z nieużytkiem (moczary), a od zachodu z zabudowaniami wsi Pniów.

Rezerwat utworzony został Zarządzeniem Ministra Leśnictwa z dnia 20 marca 1956r. w celu zachowania ze względów naukowych naturalnego stanowiska chronionego gatunku rośliny wodnej - orzecha wodnego (Trapa natans). Sprecyzowany w ten sposób cel utworzenia rezerwatu pozostał aktualny do dnia dzisiejszego, wobec postępujących, niekorzystnych zmian środowiska, cel ten uznać należy za wyjątkowo ważny i aktualny.

Głównym zadaniem w zakresie ochrony rezerwatu jest utrzymanie właściwych stosunków wodnych w zbiorniku i jego otoczeniu dla zachowania optymalnych warunków do rozwoju kotewki orzecha wodnego.

Pod względem geograficznym teren rezerwatu położony jest w północno-wschodniej części Kotliny Sandomierskiej kontaktowej miedzy Równiną Rozwadowską i Doliną Sanu. Odległość między Radomyślem (siedzibą gminy), a rezerwatem wynosi ok. 7 km.

Zbiorniki posiadają powierzchniową zlewnię własną 9.5 km² i nie jest połączony z żadnym ciekiem. W związku z brakiem zasilania zewnętrznego zbiornik jest alimentowany spływami zezlewni własnej na miarę doraźnych warunków hydrologiczno-meteorologicznych.

Kotewka orzech wodny (Trapa natans)

Klasa: Dicotyledones (Dwuliścienne)

Rząd: Myrtales (Mirtowce)

Rodzina: Trapaceae (Kotewkowate)

Morfologia.

Roślina o łodydze podwodnej długości do 1,5 m (czasem więcej), w górnej części gęsto ulistnionej, z wydłużonymi międzywęźlami oraz wyrastającymi z węzłów pierzasto rozgałęzionymi korzeniami. Liście podwodne drobne, równowąskie lub lancetowate; liście pływające zebrane w różyczkę na szczycie łodygi, z długimi, zwykle silnie rozdętymi ogonkami i blaszką jajowatoromtbową, brzegiem w górze nierówno, grubo, gruczołowato ząbkowaną, z wierzchu gładką, a spodem z licznymi włoskami. Kwiaty drobne, 4-krotne,występujące pojedynczo na szypułkach wyrastających w kątach liści pływających. Działki kielicha sztywne, po przekwitnieniu rozrastające się. Płatki korony małe, na szczycie zaokrąglone lub nieco wycięte. Pręciki cztery. Słupek na wpół dolny. Owoc charakterystyczny w postaci dużego, twardego, l-nasiennego orzecha opatrzonego czterema dużymi, silnie zaostrzonymi wyrostkami w kształcie rogów.

Uwagi taksonomiczne.

Kotewka orzech wodny jest bardzo zmienna pod względem kształtu i wielkości owoców. Na tej podstawę opisano liczne taksony o różnej randze (gatunki, odmiany, formy).

Rozmieszczenie ogólne.

Gatunek rozmieszczony w środkowej, południowej i wschodniej Europie (na północy po środkową Francję, Niemcy, Polskę^: i środkową Rosję), w środkowej, południowej i wschodniej Azji oraz środkowej Afryce. Ponadto zadomowiony w Ameryce Północnej i Australii.i w Polsce.

Warunki siedliskowe.

Zasiedla starorzecza i stawy rybne. Występuje w dość płytkich i dobrze nagrzanych zbiornikach wodnych o głębokości 1,2-2,0 m z wodą stojącą lub wolno płynącą. Preferuje wody zasobne w tlen, eutroficzne o odczynie obojętnym lub słabo zasadowym (pH 6,4-7,5).

Biologia gatunku.

Roślina jednoroczna, hydrofit zakorzeniający się w dnie. Rozwój rośliny rozpoczyna się, kiedy woda osiągnie temperaturę powyżej 10^oC, między końcem kwietnia i połową maja. Kwitnie od lipca do sierpnia, w okresie, kiedy woda osiąga 20^oC. Owoce dojrzewają w pierwszej połowie września. Kotewka, która rośnie na wilgotnym mule (przy małym udziale wody stojącej) wytwarza na całej długości pędu korzenie glebowe, podobne jak np. położona gałązka wierzby. Owocem, dzięki wyraźnym kolcom, które mają cechy podobne do łopianu. Rozsiewane są przez ptaki wodne i ssaki (m.in. wydry) Dojrzałe orzechy opadają na dno zbiornika i po przezimowaniu kiełkują na wiosnę.

Wielkość populacji.

Największe populacje (np. w okolicach Zatora) zajmują powierzchnie liczące wiele hektarów. Na innych stanowiskach kotewka tworzy małe populacje złożone z kilkunastu osobników

Zagrożenie.

Gatunek krytycznie zagrożony, zamieszczony w „Polskiej czerwonej księdze roślin (kategoria CR). W ostatnim stuleciu zasięg kotewki wybitnie się skurczył i gatunek utracił około 190 stanowisk, w tym blisko 60 stanowisk w ostatnich 25 latach. Głównymi czynnikami powodującymi wymieranie kotewki są: regulacja rzek, wypłycanie i zarastanie starorzeczy odwadnianie i osuszanie, różnego typu zabiegi związane z gospodarką rybacką, introdukcja roślinożernego gatunku ryby - amura białego, a także chemiczne skażenie wód.

Ochrona.

Gatunek objęty ścisłą ochroną. Niektóre z jego stanowisk znajdują się w rezerwatach (np. Łężczak koło Raciborza, Brzoza Stadnicka na Płaskowyżu Kolbuszowskim, Jadowniki Mokre koło Bochni, Hurko pod Przemyślem, Smolnik i Nowa Kuźnia koło Opola). Często wymaga czynnej ochrony. Dla zabezpieczenia stanowisk wystarczą proste zabiegi techniczne, jak budowa zastawek przeciwdziałających wypłycaniu starorzeczy.

Warto wiedzieć.

Nasiona kotewki zawierają dużą ilość skrobi i są jadalne. W czasach wczesnohistorycznych mielono je na mąkę. Kolczaste orzechy kotewki stosowano w średniowieczu w celu ochrony przed złodziejami, rozsypując je wokół zabudowań, a także na polu bitwy dla powstrzymania konnicy nieprzyjaciela. Nazwa rodzaju Trapa nawiązuje do kształtu owoców; w średniowiecznej łacinie caldtra-pa oznaczała czteroramienną kotwiczkę.

Podwodna toń wodna pokryta jest w 30 %. łąkami z moczarki kanadyjskiej i rogatka sztywnego. W grupie roślin zakorzenionych w dnie i pływających na powierzchni wody dominują przede wszystkim grążeli żółty a także kotewka orzech wodny sporadycznie występuje tylko rdestnica nawodna. Podwodne łąki z moczarką i rogatkiem jak również gruba warstwa roślin z klasy Lemnetea (Lenina minor, Lemna trisulca) Z powodu gospodarczej działalności człowieka, ograniczone są na obszarze rezerwatu zbiorowiska trzciny pospolitej i manny wodnej. Zbiorowiska te rozwinęły się optymalnie w na brzegach zbiornika.

WALORY PRZYRODNICZE.

Stanowisko kotewki orzecha wodnego w Pniowie jest jednym z ostatnich miejsc naturalnego występowania tego rzadkiego gatunku w dorzeczu Sanu i Wisły środkowej. Generalnie przyczyną zanikania kotewki orzecha wodnego jest obniżanie się poziomu wód w niewielkich zbiornikach wodnych i starorzeczach oraz postępująca w bardzo szybkim tepie eutrofizacja wód powierzchniowych. Aktualnie liczebność kotewki orzecha wodnego w rezerwacie „Pniów” jest on bardzo duża, lecz pomimo to powinien być otoczony szczególną opieką.

Opracował: Tomasz Połomski