Zabytki

Charakterystyka zasobów i rozmieszczenia zabytków w Gminie Radomyśl nad Sanem.

Na terenie gminy Radomyśl nad Sanem znajduje się 11 zabytkowych obiektów wpisanych przez konserwatora do rejestru zabytków.

Są one rozmieszczone w miejscowościach:

Pniów

• kościół pod wezwaniem św. Zygmunta
• 4 kapliczki na dawnym cmentarzu
• Cmentarz parafialny (najstarsza część)

Radomyśl nad Sanem

• kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela
• dzwonnica murowana
• cmentarz parafialny „Na Zjawieniu”

Wola Rzeczycka

• kościół Nawiedzenia NMP, k. XIX – 1ćw.XX
• kaplica murowana k. XIX – 1 ćw. XX
• plebania murowana, k. XIX – 1 ćw. XX

Łążek Chwałowski

• cmentarz mieszkańców wsi z 1944 r.

Żabno

• zbiorowa mogiła wojenna z 1942 r.

Charakterystyka zabytków:

Kościół Parafialny p.w. św. Zygmunta w Pniowie.

Parafia została erygowana przed 1440 rokiem, do 1786 roku należała do diecezji krakowskiej. Pierwsze kościoły budowano drewniane, a ostatni drewniany został wybudowany w 1675 roku. Uległ on zniszczoniu prawdopodobnie w pierwszej połowie XIX wieku. Kościół murowany wybudowano z końcem XIX wieku wg. projektu architekta Piekarskiego w stylu neogotyckim – został zburzony przez Niemców podczas wycofywania wojsk 27 lipca 1944 roku. Obecny budynek doczekał się odbudowy w latach 1957 – 1959 wg. projektu inż. Gawlika i H. Budziło z Krakowa, które to prace budowlane prowadził majster murarski Stanisław Lachowski z Pniowa pod nadzorem projektanta inż. H. Budziłły. Polichromia wykonana była wg. projektu i pod kierunkiem artysty plastyka Jana Budziłły – prof. ASP w Krakowie. Kościół - poświęcony w 1959 roku, a konsekrowany 26 czerwca 1960 roku przez biskupa przemyskiego – sufragana Stanisława Jakiela został wyposażony w organy ufundowane w 1960 roku przez byłych mieszkańców parafii: Franciszka i Józefę Czernikowskich z Chicago.

Zespół składający się z kościoła parafialnego, otaczającego go muru z kapliczkami i położonej w pobliżu plebani, zlokalizowany jest na krawędzi skupionej zabudowy wsi.

Kościół jest murowany z cegły i kamienia, obustronnie otynkowany. Stropy są wymurowane z cegły, podobnie jak sklepienia, posadzka murowana, ramy okienne metalowe, osadzone w metalowych futrynach. Drzwi wykonane z drewna: dwuskrzydłowe, częściowo przeszklone. Mury z zewnątrz są skarpowane- skarpy wykonane zostały z cegły i otynkowane. Dach kryty blachą miedzianą kryje rozczłonkowane wysmukłymi filarami, wspierającymi łuki sklepień wnętrze. Nad chórem i nawą wykonano sklepienia kolebkowe z gurtami, które w przecięciu transeptu z nawą tworzą sklepienia krzyżowe, nad prezbiterium- żebrowe, natomiast na nawach bocznych i ramionach transeptu kolebkowe. Tęcza została zamknięta łukiem ostrym. Sklepienia, ściany: nawy, prezbiterium, transeptu, naw bocznych i chóru pokryte są polichromią ornamentalną i popiersiami świętych polskich. Na tylnej ścianie prezbiterium wykonane zostało malowidło przedstawiajace wyobrażenie Chrystusa na tle krzyża, u którego stóp klęczy św. Zygmunt. Przed malowidłem znajduje się ołtarz główny.

W prezbiterium stoi ołtarz główny z drewnianą mensą. W miejscu retabulum, na ścianie znajduje się malowidło z wyobrażeniem św. Zygmunta i Chrystusa na tle krzyża. Ołtarze boczne – po stronie lewej, przy ścianie transeptu ołtarz ze św. Józefem, po prawej Matka Boska - otaczają okna prezbiterium, naw bocznych i transeptu z witrażami o bogatej ornamentyce wykonane przez Krakowską Pracownię Witraży.

Mur kościelny z 4 kapliczkami w Pniowie

Wybudowany był prawdopodobnie na przełomie XIX i XX wieku, po ukończeniu budowy kościoła murowanego. Być może początki muru sięgają czasów wcześniejszych – o czym świadczy piaskowcowa płyta pamiątkowa Jakuba Wieczorka – strzelca granicznego, zmarłego w 1845 roku, wmurowana w mur pierwszej kapliczki, po lewej stronie od wejścia głównego. Zapewne z okresu powstania muru pochodzą kapliczki procesyjne. Mur z kapliczkami został zniszczony w 1944 roku podczas odwrotu wojsk niemieckich, a odbudowany po II wojnie.

Mur o kształcie ośmioboku przypomina prostokąt o ściętych narożach został wymurowany z cegły i kamienia. W ściętych narożach muru znajdują się prostokątne, symetryczne, jedno- przestrzenne kapliczki z ostrołukowym otworem wejściowym pośrodku. Kapliczki zostały wymurowane z cegły, otynkowane, zwieńczone profilowanym gzymsem z dwuspadowym daszkiem krytym czerwona dachówką. Wewnątrz umieszczono przenośne obrazy o treści religijnej (oleodruki). Kapliczki są jednokondygnacyjne, bez poddasza, a na ich wierzchołkach zostały osadzone metalowe krzyże.

Kościół Parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela w Radomyślu n/Sanem.

Parafia została erygowana w 1614 roku, początkowo należala do kasaty zakonu zarządzana przez Augustynianów, którzy mieli tu swój klasztor i kościół. Po byłym klasztorze zachowała się jedynie studnia. Obecny kościół - wzniesiony w 1852 roku – został rozbudowany w końcu XIX lub w początku XX wieku, kiedy to obudowano przybudówkę od strony wschodniej. Był remontowany w okresie międzywojennym i częściowo odnawiany po II wojnie. Jego polichromia została odnawiona w 1984 roku.

Zespół kościelny składa się z omawianego kościoła, dzwonnicy i starej plebani - jest zlokalizowany w zachodniej części osady na krańcu zwartej zabudowy. Drewniany kościółek konstrukcji wieńcowej, węgłowany na jaskółczy ogon z uciętymi ostatkami jest szalowany pionowo deskami, a styki desek są zakryte listwami. Strop jest płaski, drewniany, na belkach poprzecznych osłonięty podsufitką, podobnie podłogi: drewniane, z sosnowych desek przybijanych wzdłużnie. Więźba drewniana, krokwiowa kryta blachą. Całość stoi na wysokiej podmurówce wykonanej z czerwonej cegły. Otwory okienne i drzwi są ujęte w futryny, osłonięte opaskami (drzwi frontowe dwuskrzydłowe, płycinowe, boczne - klepkowe lub deskowe, jednoskrzydłowe; okna prostokątne, jednoramowe, drewniane). Elewacja od północnej strony jest symetryczna, jednoosiowa z otworem drzwiowym do przedsionka na osi. Nad drzwiami w szczycie dachu znajduje się oculus oświetlający poddasze. Elewacja od strony wschodniej i zachodniej jest asymetryczna, czteroosiowa z otworami okiennymi na osiach, które są rozczłonkowane pionowo lisicami wzmacniającymi zręby, które wspierają profilowane belki biegnące wzdłuż okapników dachu i tworzą rodzaj gzymsu. Ściany nawy, prezbiterium i kruchty są bielone oraz częściowo pokryte polichromią o motywach geometrycznych tworzących między lisicami prostokątne płaszczyzny wypełnione po bokach obramieniem i u góry powtarzającym się motywem krzyża w okręgu. Wzdłuż dolnych ścian nawy, podchórza i prezbiterium do 1/3 wysokości biegnie malowana olejno lamperia. Sufity są malowane na biało, ujęte w profilowane obramienia.

Dzwonnica w Radomyślu n/Sanem.

Wybudowana została w drugiej połowie XIX wieku, wyremontowana w okresie międzywojennym, a odnowiona po II wojnie. Wymurowana jest z cegły czerwonej, otynkowana, ze sklepieniem przyziemia odcinkowym, wykonanym z czerwonej cegły. Na występie muru kondygnacji pierwszej osadzona jest drewniana konstrukcja dźwigająca dzwony, wykonana z pionowych i ukośnych słupów usztywnionych ryglami i zastrzałami. Na górnych końcach słupów osadzona jest pozioma rama z poprzecznymi belkami, na których zawieszono dzwony. W przyziemiu wykonano ceglaną posadzkę. Otwory okienne i drzwiowe zamknięte zostały ostrym łukiem. Drzwi umieszczono dwuskrzydłowe, drewniane, deskowe. Więźba drewniana, krokwiowa, składa się z czterech krawężnic wzmocnionych łatami, przykryta blachą. Na kondygnacji drugiej znajduje się drewniana przenośna drabina do trzech dzwonów, zawieszonych u wierzchołka na poziomej ramie.

Kościół Parafialny p.w. Nawiedzenia NMP w Woli Rzeczyckiej.

Do 1924 roku Wola Rzeczycka należała do parafii farnej w Rozwadowie, a w 1912 roku z inicjatywy ojca Hieronima z zakonu kapucynów w Rozwadowie w Woli Rzeczyckiej, na niewielkim wzgórzu przystąpiono do budowy nowego kościoła. Prace budowlane trwały do roku 1915, lecz już w 1913 roku kościół został poświęcony, a w 1928 roku – konsekrowany. W tym samym czasie do ołtarza głównego wykonano obraz nawiedzenia NMP. Nieco wcześniej, bo w 1926 roku wykonano ołtarze boczne. Wykonali je miejscowi stolarze Andrzej Wydra i Jan Latawiec, pod kierunkiem rzeźbiarza Andrzeja Lenika z Krosna – twórcy ołtarza głównego.

W 1028 roku pod ołtarzem głównym została zawieszona wieczna lampka wykonana w warsztacie K.Stupnickiego z Przemyśla. W 1934 roku przystąpiono do wykonania polichromii we wnętrzu kościoła. Prace nad polichromią prowadził artysta malarz Czesław Szyjkowski ze Lwowa wraz z malarzem Józefem Kulaczem z Rozwadowa. Prace prowadzono w czterech etapach:

• od 20.IV.1934 do 1.VII.1934
• od 1.V.1935 do 1.VII.1935
• od 25.IV.1937 do 5.VI.1937
• od 1.V.1938 do 1.VI.1938

W czasie prac wykonano wszystkie malowidła i obrazy w prezbiterium, nawie i w przedsionku. Polichromia została odnowiona po II wojnie światowej przez konserwatorów: Stóżyńską i Wojtuniak z Krakowa. Około 1928 roku wykonany został ozdobny strop kasetonowy a nieco później ambona i drewniane ławki. W 1986 roku w kościele wybuchł pożar, który częściowo go zniszczył.

Zespół składający się z omawianego kościoła, dzwonnicy, starej i nowej plebani zlokalizowany jest w płudniowej części Woli Rzeczyckiej, z dala od zwartej zabudowy wsi, po zachodniej stronie drogi lokalnej z Woli Rzeczyckiej do Kępy Rzeczyckiej, ok.300m na południe od cmentarza grzebalnego. Wymurowany został z cegły czerwonej, nietynkowany, ze stropami kasetonowymi, podwieszonymi i posadzką z piaskowca. Dach kryty blachą osadzony na więźbie drewnianej, krokwiowej. Drzwi osadzono drewniane, jedno i dwuskrzydłowe, płycinowe, wewnętrzne przeszklone. Ściany nawy, prezbiterium i podchórza pokryte są bogatą polichromią o ornamentyce geometrycznej i roślinnej. Na ścianach bocznych wykonano malowidła z ewangelii: 1. Ofiarowanie Chrystusa, 2. Odnalezienie Chrystusa w świątyni Jerozolimskiej, 3. Zwiastowanie, 4. Narodzenie. Strop nawy zdobiony jest kwadratowymi kasetonami ze złoconymi rozetami pośrodku. W przedsionku znajduje się drewniana podłoga. Na płaskim stropie – podobnie jak na prezbiterium – znajduje się wyobrażenie Ducha św. w postaci gołębicy. Między nawą na znacznie wyższym prezbiterium wykonano otwór tęczowy zamknięty pełnym łukiem.

Plebania w Woli Rzeczyckiej.

Wybudowana została w 1925 roku, wkrótce po ustanowieniu parafii, z inicjatywy ówczesnego proboszcza ks. Sebastyńskiego. Prawdopodobnie była częściowo zdewastowana w czasie II wojny i w latach powojennych. W 1965 roku określona była już jako „bardzo zniszczona”. Częściowo była odremontowana pod koniec lat 60 – tych przez proboszcza Jana Porębę. Remont ukończony został w początku lat 70 – tych przez nowego proboszcza ks. Władysława Woroniaka. Obecnie użytkowana jako punkt katechetyczny i częściowo jako tymczasowy skład, niezamieszkała.

Plebania jest położona w północno -zachodniej części zespołu kościelnego w głębi ogrodu. Wymurowana została z cegły, częściowo drewniana, otynkowana od wewnątrz i zewnątrz. Stropy wykonano drewniane na poprzecznych belkach, osłonięte podsufitką, podłogi z desek sosnowych, malowane olejno. W pomieszczeniach mieszkalnych znajduje się parkiet i piece kaflowe. Więźba krokwiowo-płatwiowa została przykryta blachą. Wszystkie ściany od wewnątrz bielone są farbami emulsyjnymi. Obiekt pozbawiony jest wyposażenia o charakterze zabytkowym.

Kapliczki procesyjne w Woli Rzeczyckiej.

Wybudowane zostały prawdopodobnie wkrótce po powstaniu parafii, z końcem lat 20 – tych., wyremontowane prawdopodobnie w latach 60 – tych., a odnowione pod koniec lat 70 – tych.

Zlokalizowane są wraz z zespołem w płn. Części Woli Rzeczyckiej z dala od zwartej zabudowy wsi, po zachodniej stronie drogi lokalnej z Woli Rzeczyckij do Kępy Rzeczyckiej - położone w narożach cmentarza kościelnego.

Wymurowane są z cegły czerwonej, obustronnie otynkowane. Dwuspadowe daszki przykryto blachą, – w kielnicy daszków umieszczono metalowe krzyże. Znajdują się w nich drzwi metalowe, dwuskrzydłowe, przeszklone. Elewacja frontowa wypełniona jest otworem wejściowym, zamkniętym ostrym lukiem. Pozostałe są ślepe, bez podziałów. Wnętrze jest drewniane, a w nim proste ołtarzyki. Na ścianach tylnych umieszczono współczesne obrazy.

Kaplica w Woli Rzeczyckiej.

Wybudowana została z końcem XIX wieku przez miejscowego murarza Kołodzieja, odnawiana po II wojnie. W koło ogrodzono płotkiem sztachetowym z połowy lat 80 – tych.

Zlokalizowana jest wśród gęstej zabudowy wsi, po północnej stronie drogi z Radomyśla do Stalowej Woli. Wymurowana jest z cegły czerwonej i obustronnie otynkowana. Strop wykonany został z desek, a przy ścianie północnej został wymurowany z cegły „ołtarzyk” ujęty w dwie kolumny i zwieńczony trójkątnym przyczółkiem. Więźba drewniana, krokwiowa, przykryta została czerwoną dachówką. Drzwi wykonano dwuskrzydłowe, płycinowe, u góry przeszklone, natomiast okna jednoskrzydłowe. Ściany wewnętrzne malowane są na biało farbami emulsyjnymi, a dołem wypełnione lamperią. W tyle znajduje się „ołtarzyk”, a w nim obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. Na ścianach bocznych, we wnękach okiennych widnieją dwa feretrony drewniane, ludowe z rzeźbami Matki Boskiej w otoczeniu aniołów i św.Barbary.

Cmentarz na „Zjawieniu” w Radomyślu nad Sanem.

Położony jest w południowo -zachodniej części Radomyśla nad doliną Sanu. Powierzchnia całkowita wynosi 4,2 ha. Najstarsze groby znajdujące się na jego terytorium to: Eugeniusz Okoń – działacz ruchu ludowego oraz Franciszka Pawłowska – fundatorka kościoła Matki Boskiej Bolesnej.

Zbiorowa mogiła wojenna w Żabnie.

Jest to mogiła wojenna z okresu II wojny światowej o powierzchni 0,0002 ha.- położona na terenie góry Starkoń w lesie ok. 3 km. od Żabna, założona w 1942 r.

Cmentarz mieszkańców wsi w Łążku Chwałowskim.

Cmentarz mieszkańców wsi zamordowanych podczas pacyfikacji w 1944 roku. Powierzchnia ogólna wynosi – 0,025 ha. Położony jest nad doliną Sanny. Został założony w lutym 1944 roku.